Lựa chọn chế độ ăn uống không lành mạnh góp phần vào nguy cơ phát triển tăng huyết áp, tăng cholesterol trong máu, thừa cân/béo phì và viêm nhiễm, do đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường và ung thư.
Thực tế cho thấy, sự gia tăng rõ rệt của các bệnh mạn tính có mối liên hệ nhân quả với các mô hình chế độ ăn uống có hàm lượng cao các loại thịt béo và chế biến, chất béo bão hòa, ngũ cốc tinh chế, muối và đường nhưng thiếu đồ tươi, rau và hoa quả.
Nhận thức được tầm quan trọng của chế độ ăn uống như một yếu tố quyết định nguy cơ bệnh tật, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ra Kế hoạch Hành động Toàn cầu về Phòng ngừa và Kiểm soát các bệnh không lây nhiễm.
Thay đổi chế độ ăn uống theo khuyến nghị của WHO bao gồm cân bằng năng lượng ăn vào, hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa và chuyển sang tiêu thụ chất béo không bão hòa, tăng cường ăn trái cây và rau quả, hạn chế ăn đường và muối.
Ăn như thế nào để ngừa bệnh?
Chế độ ăn lành mạnh là chế độ ăn trong đó các chất dinh dưỡng đa lượng được tiêu thụ theo tỷ lệ thích hợp để hỗ trợ nhu cầu năng lượng và sinh lý mà không bị dư thừa, đồng thời cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng và hydrat hóa để đáp ứng nhu cầu sinh lý của cơ thể.
Các chất dinh dưỡng đa lượng (tức là carbohydrate, protein và chất béo) cung cấp năng lượng cần thiết cho các quá trình tế bào hoạt động hàng ngày. Các vi chất dinh dưỡng (vitamin và khoáng chất) mặc dù chỉ cần một hàm lượng nhỏ song lại rất cần để tăng trưởng, phát triển, chuyển hóa và hoạt động sinh lý bình thường.
Carbohydrate là nguồn năng lượng chính trong chế độ ăn uống và được tìm thấy nhiều nhất trong ngũ cốc, trái cây, các loại đậu và rau. Về mặt lợi ích sức khỏe, ngũ cốc nguyên hạt được ưa chuộng hơn ngũ cốc đã qua chế biến. Các phân tích đã liên kết việc tăng lượng ngũ cốc nguyên hạt với việc giảm nguy cơ bệnh tim mạch vành, đột quỵ và ung thư cũng như giảm nguy cơ tử vong do bất kỳ nguyên nhân nào.
Trái cây và rau tươi cung cấp năng lượng cũng như chất xơ, giúp thúc đẩy cảm giác no và có tác động tích cực đến chức năng tiêu hóa, mức cholesterol và kiểm soát đường huyết. Ngoài ra, trái cây tươi và rau quả là nguồn cung cấp chất phytochemical chính (ví dụ, polyphenol, phytosterol, carotenoids), là những hợp chất có hoạt tính sinh học chống ô xy hóa, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe.
Protein trong chế độ ăn uống cung cấp một nguồn năng lượng thiết yếu cho cơ thể-. Protein trong chế độ ăn uống có nguồn gốc từ động vật (thịt, sữa, cá và trứng) và thực vật (các loại đậu, các sản phẩm từ đậu nành, ngũ cốc, quả hạch và hạt). Tuy nhiên, các nguồn protein từ động vật có chứa các axit béo bão hòa, có liên quan đến bệnh tim mạch, rối loạn lipid máu và một số bệnh ung thư. Chế độ ăn uống đầy đủ protein là quan trọng để duy trì khối lượng cơ trong suốt cuộc đời.
Chất béo (hoặc lipid) là thành phần cấu trúc chính của màng tế bào và cũng là nguồn năng lượng tế bào. Nên sử dụng chất béo không bão hòa (được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm, bao gồm cá, nhiều loại dầu có nguồn gốc thực vật, quả hạch và hạt). Chất béo không bão hòa có liên quan đến việc giảm nguy cơ tử vong và tim mạch.
Sự thiếu hụt vitamin và khoáng chất có liên quan đến quá trình lão hóa tế bào và bệnh khởi phát muộn, vì sự thiếu hụt dẫn đến gián đoạn trao đổi chất mạn tính. Vì vậy, chế độ ăn uống đầy đủ hoặc bổ sung các vi chất dinh dưỡng có đặc tính chống oxy hóa (vitamin A, C và E, đồng, kẽm và selen) đã được khuyến nghị để giảm nguy cơ và sự tiến triển của các bệnh liên quan đến tuổi tác.
